De geschiedenis van de Groninger kerken bestaat niet alleen uit jaartallen, bouwstijlen en orgels. Elke kerk vertelt zijn eigen verhaal, over stenen duivels, hostiewonderen, onthoofde heilige of beenderen die in de kerkmuur werden gemetseld. Dit zijn niet alleen spannende verhalen, maar ze laten ook zien hoe rijk de historie is van het Groningerland. En ze plaatsen de kerk in de loop van de geschiedenis.
Eenzaam staat de kerk van Fransum nu op haar wierde in het landschap. Het omringende dorp is in de loop der jaren verdwenen. De kerk werd gesticht door de monniken van Aduard, maar na de Reformatie raakte de kerk snel in problemen. Vanaf 1601 werd er samengewerkt met de kerk van Den Ham. In 1909 fuseerden beide kerken en werden de diensten naar Den Ham overgeplaatst. De kerk werd niet meer onderhouden en was al snel overwoekerd door de natuur. De kerkbanken gingen in deze jaren verloren. Er is nog overwogen om de eeuwenoude kerk naar het openluchtmuseum in Arnhem te verplaatsen, maar dit is gelukkig nooit gebeurd. Alleen het klankbord van de preekstoel zou zijn overgenomen.
Bij de laatste kerkdienst kwam slechts één kerkganger naar de kerk. De predikant wilde aanvankelijk ook de laatste dienst maar afgelasten, maar hiertegen protesteerde de bezoeker: het aantal zou niet uit moeten maken. De pastoor stemde hier mee in, maar wel op voorwaarde dat de kerkganger goed mee zou zingen. Naar verluidt werd het een dienst met veel liederen.
Een bijzondere preekstoel
De preekstoel van waaraf de dienst werd gehouden is een hele bijzondere. Het is namelijk een bakstenen stoel, gebouwd rond 1500. Van deze middeleeuwse preekstoelen zijn er in Nederland maar acht bewaard gebleven, hiervan staan er drie in Groningen. De preekstoel van Fransum is het enige bakstenen exemplaar in Groningen en de oudste van de drie bakstenenpreekstoelen uit Nederland en daarmee erg bijzonder. 
Groningen kent nog twee bijzondere preekstoelen. De kerken van Woltersum en Vriescheloo hebben beiden een houten preekstoel uit de 16de eeuw. Bij de stoel van Woltersum werd pas in 1964 ontdekt om wat voor bijzondere stoel het ging. Bij een schilderbeurt bleek dat onder de verflaag beschilderde houten panelen zaten met een voorstelling van de kruisiging van Jezus.
De preek centraal
Aan het einde van de veertiende en de loop van de vijftiende eeuw werd het in kerken steeds meer de gewoonte dat de preek werd opgedragen door een speciaal daarvoor aangestelde geestelijke, de predikant. Deze grotere waardering van de preek, die een steeds grotere plaats innam in de dienst, maakte dat in veel kerken in deze periode een preekstoel kwam. Voorheen werd er gepreekt van een lage lessenaar, een ambo, waarvan de oorsprong te vinden is in de vroegchristelijke kerk. 
De preekstoel is meestal aan de zuidkant van de kerk geplaatst. Voor de plaats van de preekstoel bestonden geen voorschriften. Meestal stonden de preekstoelen aan de zuidzijde van de kerk, enerzijds omdat aan die kant het zonlicht binnenviel, maar ook omdat het de epistelzijde is. Het epistel is een deel van de liturgie dat op bepaalde hoogtijdagen gelezen moet worden. Deze worden traditioneel aan de rechterzijde van de kerk voorgelezen. Maar ook komt het voor dat de kansel aan de noordzijde werd geplaatst. De preekstoel stond niet in het midden van het koor, zoals later in protestantse kerken vaak het geval was, maar voor de koorafscheiding. In de middeleeuwen was het koor meestal nog door een hek of wand van het schip afgescheiden. De naam van de kansel, is ook ontleend aan de naam van de koorafscheiding, de cancelli.
Na de reformatie kreeg de preekstoel een meer centrale plaats in de kerk. Meestal bleef de plaats hetzelfde, enkele keer werd ervoor gekozen de preekstoel op het einde te plaatsen en de kerkbanken in de lengte. Maar meestal bleef de situatie echter uit zuinigheid gehandhaafd. Zo heeft de preekstoel van Fransum alle jaren weten te overleven. (NS)
Zie verder
Fransum: Kerk Fransum
Kerkensite: kerkfransum.nl
